KADINA YÖNELİK ŞİDDETE KARŞI ULUSLARARASI MÜCADELE GÜNÜ VE BİR ŞİDDET TÜRÜ OLARAK MOBBİNG (YILDIRMA)
25 Kasım dünyada Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü olarak anılıyor,
Kadına yönelik şiddet de dayak, küfür vs. gibi şiddet türleri toplumun geniş bir kesiminde oldukça yaygın ancak şiddetin az bilinen ama gittikçe yaygınlaşan bir türüne dikkat çekmek istiyorum,
Dünyada ve ülkemizde okuyanların sayısının artması, kentleşme ve bunun sonucu sanayileşme ile “Beyaz Yakalı” tabir edilen hizmet sektöründe çalışanların sayısı hızla artmış bu beraberinde ev de ve işyerinde yaşanan dünya ve bizim için yeni bir sorunu beraberinde getirmiştir.
Bu da genel anlamı ile “Psikolojik Şiddet” ya da yeni bir kavram olarak “Mobbing (yıldırma) ” adı ile isimlendirilmiştir.
Psikolojik şiddet nedir?
“bireyin psikolojik sağlık durumunu olumsuz yönde etkileyen, onu üzen, bireyin kendisini baskı ve tehdit altında hissetmesine neden olan her tür tutum ve davranış psikolojik anlamda şiddettir”
Bu çok genel konuyu biraz daraltmak gerekirse; genellikle okumuş kadınlar ve erkekler arasında yaşanan ancak şiddet in bir türü olduğu algılanmayan konu olan “aşağılama” dan söz etmek istiyorum.
En basit tanımlama ile söylemek gerekirse pek çok erkeğin kadınlar için söylediği “ben bilirim sen ne anlarsın” diye ifade edilen söylem biçimi.
Ya da örneğin aynı iş yerinde çalışan karı koca arasında yapılan işteki en basit yanlışlıkların bile kadına yüklenmesi ve kadının yetersizliğini vurgulayarak onu iş yerinde ve aile içinde “küçük düşürmek” veya “aşağılamak” da psikolojik şiddet veya bir tür mobbing (yıldırma) olarak tanımlanır.
Mobbing nedir;
Mobbing, Latincede “kararsız kalabalık” anlamına gelen “mobile vulgus” sözcüğünden türeyen “mob” sözcüğü, İngilizce “Kanun dışı şiddet uygulayan düzensiz kalabalık veya çete” anlamına gelmektedir.
İngilizce eylem biçimi olan “mobbing” ise; psikolojik şiddet, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı verme anlamına gelmektedir.
Günümüzde ise öncelikle büyük şirketlerde, gruplarda veya kontrolün zayıf olduğu örgütlerde ya da aile içerisinde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulaması olarak tanımlanıyor.
Mobbing kavramı 1980’lerde Endüstri psikologu Heinz Leyman tarafından tanımlanarak iş yaşamında kullanılmaya başlandı. Mobbing üzerine devam eden çalışmalar 1990’larda özellikle Avrupa’da hız kazandı. Mobbing tanımı yapılmadan önce de işyerlerinde psikolojik yıldırmanın olduğu, sistemli bir şekilde yapıldığı bilinen bir gerçek.
“Mobbing sözcüğü önceleri çocukların birbiriyle olan zorbalık ilişkilerini tanımlamakta kullanılmıştır. İşyerlerinde de 1950-1960’lı yıllarda yapılan araştırmalar, mobbingin sadece çocuklar arasında yaşanmadığını ortaya koymuştur.”
“Mobbing duygusal bir saldırıdır. Yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeden, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiye yönelen saldırganlıktır. Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar. İşveren ima ve alayla, karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeye yönelik saldırgan bir ortam yaratarak kişiyi işten ayrılmaya zorlar.”
Mobbing Sürecinin Aktörleri
A. Mobbing uygulayanlar (zorbalar)
B. Mobbing mağdurları (kurbanlar)
C. Mobbing izleyicileri
“Mobbinge Uğrayanların Genel Özellikleri
Mobbing(yıldırma) genellikle;
* İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan;
* İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen;
* Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen;
* Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık;
* Bağımsız ve yaratıcı;
* Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere yöneliyor. Ama kimi zaman, işyerinde sessiz, iletişim kuramayanlar da mobbingin hedefi olabiliyor.
Zorbalar ise, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanıyor. (Leymann)
Mobbing, işin akışına ya da bir davranışa ilişkin bir anlaşmazlıkla başlar. Daha sonra zorbanın saldırgan eylemleriyle devam eder, saldırganlığa zorbanın dışında yönetim veya iş arkadaşları da katılabilir. Bir sonraki aşamada kurban, sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası olarak damgalanır. Süreç, işe son verilmesi ya da kişinin ayrılması ile tamamlanır. Bu sonuç, çoğunlukla mobbingin bitmesi anlamına gelmez, çünkü benzer bir iş kolunda çalışmak zorunda olan kişi kötü huylu, asi ya da işten anlamaz olarak damgalanarak referansları kirlenmiş olur.
Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ve işyeri koşulları mobbingin nedenlerini açıklıyor. Leyman bunları dört başlık altında topluyor:
1. Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak
2. Düşmanlıktan hoşlanmak
3. Can sıkıntısı içinde zevk arayışı
4. Önyargıları pekiştirmek
Ek olarak mobbing uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları da sayılabilir.
Bodsky Taciz edilmiş çalışan adlı kitabında, “taciz ya da rahatsız etme, insanların kendilerini ayrı tutma ve ayrıcalıklarını koruma için kurulu bir işleyişin olmadığı zaman başvurdukları bir yoldur” şeklinde tanımlamaktadır.
Mobbing davranış biçimleri sınıflandırılması;
1. Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkilemek: Sözünüz kesilir, yaptığınız iş sürekli eleştirilir, jest ve bakışlarla ilişki kesilir, yazılı ve telefonda tehditler vs.
2. Sosyal ilişkilere saldırı: Kimse sizinle konuşmaz, diğerlerinden ayrılmış bir işyeri verilir, çalışanların sizinle ilişkiye geçmeleri yasaklanır, orada değilmişsiniz gibi davranılır.
3. İtibarınıza saldırı: Arkanızdan kötü konuşulur, asılsız söylentiler çıkarılır, kararlarınız sürekli sorgulanır, özgüveninizi olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanırsınız.
4. Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırı: Hiçbir özel göreviniz yoktur, sürdürmeniz için anlamsız ve sahip olduğunuzdan daha az nitelik gerektiren işler verilir, işiniz sürekli değiştirilir, özgüveninizi etkileyecek şekilde işler verilir.
5. Kişinin sağlığına doğrudan saldırı: Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız, fiziksel şiddet tehditleri yapılır, doğrudan cinsel taciz ve fiziksel zarar görürsünüz.
Çalışanların Karşılaşabileceği Olaylar;
1. Çalışanların şerefi, doğruluğu, güvenilirliği ve mesleki yeterliliğine saldırılar başlar. (Mesleki yeterlilik sorgulandığı zaman bu, o kişiye güvenilemeyeceği anlamına da gelir. Eğer kişiye güvenilmiyorsa yaptığı iş de değersizdir, kendisi de..)
2. Olumsuz, küçük düşürücü, yıldırıcı, taciz edici, kontrol edici iletişim kurulur. (Verilen süre içinde başarılması zor görevler vermek, izole edilmek, bilginin saklanması, kuralların sıkça değiştirilmesi.)
3. Doğrudan ve dolaylı, gizli veya açık yapılması. (Göz teması kurulmaz, kişi tutarsız gösterilir, görmezden gelinir, yetkileri azaltılır.)
4. Bir veya birkaç kişi tarafından yapılması. (Bu duruma bazen yöneticiler ve çalışanlar da katılır.)
5. Sürekli, çoklu ve sistemli bir biçimde zaman içinde yapılması. (Mobbingin sıklığı ve süresi zararı büyütür.)
6. Hatalı olanın kurbanmış gibi gösterilmesi. (Aniden yetersizmiş gibi gösterilen kişiyle ilgili, önceden şikâyet konusu olmayan bazı hatalar sorun yaratmaya başlar.)
7. Kurbanın itibarını kaybetmeye, kafasını karıştırmaya, yıldırmaya, yalıtmaya yönelik olması ve teslim olmaya zorlaması. (Utandırma eylemleri yapılır.)
8. Kişiyi dışlama niyetiyle yapılması.
9. İşyerinden ayrılmayı kurbanın tercihiymiş gibi göstermek.
10. Örgüt yönetimi tarafından hoş görülmesi, kışkırtılması, teşvik edilmesi. (Çare aramak için başvurulan merciler kişiyi reddeder.)
Mobbingin (Yıldırmanın) Kurbanın Üzerindeki Etkileri
Mobbing insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusunu zedeler, kişinin kendine yönelik kuşkusunu artırır, paranoyaya ve kafa karışıklığına neden olur, kurban kendine güven duygusunu yitirir, kendisini yalıtabilir, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşar. Mobbing, ağlama, uyku bozuklukları, depresyon, yüksek tansiyon, panik atak, kalp krizine kadar giden sağlık sorunları ve travma sonrası stres bozukluğu yaratabilir.
Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary Namie'ye göre, zorbalık kurbanlarının % 41’i bunalıma giriyor, kadınların % 31’i, erkeklerin % 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle bir kez daha işyerine dönemeyerek çalışamaz oluyor. Tam anlamıyla çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanıyor.
Mobbing kişilere zarar verdiği kadar örgütlere ya da şirketlere de psikolojik ve ekonomik maliyet yükleyerek zarar veriyor bunları genel başlıkları altında toplamak gerekirse;
Mobbingin Örgütlere Psikolojik Maliyetleri
• Bireyler arası anlaşmazlık ve çatışmalar,
• Olumsuz örgüt iklimi,
• Örgüt kültürü ve değerlerinde çöküş,
• Güvensizlik ortamı,
• Genel saygı duygularında azalma,
• Çalışanlarda isteksizlik nedeniyle yaratıcılığın azalması,
Mobbingin Örgütlere Ekonomik Maliyetleri
• Hastalık izinlerinin artması,
• Yetişmiş işgücünün örgütten ayrılması,
• İşten ayrılmaların artmasıyla yeni çalışan alımının getirdiği maliyet,
• İşten ayrılmaların artmasıyla eğitim etkinliklerinin maliyeti,
• Genel performans düşüklüğü,
• İş kalitesinde düşüklük,
• Çalışanlara ödenen tazminatlar,
• İşsizlik maliyetleri,
• Yasal işlem ve mahkeme masrafları,
• Erken emeklilik ödemeleri,
Durdurulabilir ya da engellenebilir mi?
Durdurmak ya da engellemekten önce sorunun varlığını anlamak gerekir. Konu, Türkiye’de ne yasal olarak tanımlanmış ne de bilinen bir olgu haline gelebilmiştir. Sınırlı sayıda insan kaynakları uzmanı ve sayılı psikologun dışında ne sendikalar ne de çalışma bakanlığı böyle bir sorunu gündemine almamıştır. Bu durumda sendikaya danışıldığında ya sorun anlaşılmayacak ya da işyerlerinin doğal bir süreci olarak görülecektir. Çünkü yaygın işsizlik ortamında başka birinin çalıştırılmak istenmesi mümkündür ve sırf bu nedenle bu tip davranışlar sergileniyor olabilir. Mobbing aslında sıkça karşılaşılan yıldırma kavramından çok uzak gibi görünmese de, yıldırma olgusu genel kabul görmüş ve engellenmesi için çalışılmayan bir konu olduğu için, hem olayın psikolojik boyutlarının hem de korunma ve önlemlerin öne çıkarılması açısında mobbing kullanılmaktadır.
Engelleme yönetimleri
Mobbing kurbanlarına, yeni bir iş araması, yardım alması, kendini yalıtmaması, özgüvenini geliştirmesi, olasılıkları hatırlaması, yaraları sarmaya çalışması, yasal işlem yapması ve sendikaya başvurması önerilmektedir.
Mobbingin psikolojik bir saldırı olduğu düşünülürse psikolojik savunma yöntemleri geliştirmek büyük önem taşımaktadır. Böylece alınan yaranın derinleşmesi önlenebilir ve kişi, iş yaşamının dışına atılmaktan kendini kurtarabilir.
Mobbingle (yıldırma)ile karşılaşanların yapması gerekenler
* Zorbaya açıkça duruma itiraz ettiğinizi söyleyin, taciz edici söz ve davranışlarını durdurmasını isteyin. Yanınızda güvendiğiniz ve gerekirse tanıklık edebilecek bir iş arkadaşınız bulunsun.
* Olayları, verilen anlamsız emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydedin.
* İlk fırsatta zorbayı yetkili birine rapor edin, eşitiniz ise üstünüze, üstünüz ise yönetim kurulu ve insan kaynaklarına durumu açıkça ve kanıtlarıyla bildirin.
* Gerekiyorsa, tıbbi ve psikolojik yardım alın. Hem yardımcı olacaktır, hem de kanıt oluşturacaktır.
* Şikâyetiniz hakkında kuruluşunuz içinde ne yapıldığını araştırın.
* İş arkadaşlarınızla durumunuzu paylaşın, onlar da aynı şekilde rahatsız olabilirler, grupça başvurmanız daha etkili olabilir.
Bunlar mobbingi bir bütün olarak durdurmuyorsa hukuksal başvuru için elinizde yeterince malzeme toplanmış olur. Suç olarak tanımlanması da uygulamaların azalmasında katkı sağlayacaktır. Hem mobbingcilerin geri çekilmesini sağlayacak hem de kurbanların çaresiz kalmasını engelleyecektir.
Avrupa'da konuyla ilgili çok sayıda dava bulunmakta ve ağır para cezaları uygulanmaktadır. Benzer davaların Türkiye’de de açılmasının sağlanması, mobbing konusunda bir bilinç oluşturulması ve işverenin keyfi davranışlarının sınırlandırılması ve son kertede ortadan kaldırılması, sendikaların bu konuda etkinliklerinin artırılması mobbingin azaltılması yönünde önemli bir adım olacaktır.
Türkiye'de mobbing davaları açılmaya başlanmış olup, Şubat 2006'da Jeoloji Mühendisleri Odasına dava açan Tülin Yıldırım bu davayı Aralık 2006'da kazanarak ilk örneği oluşturmuştur. JMO tarafından Yargıtay'a itiraz edilen karar, mahkeme tarafından da Temmuz 2008'de onanması ardından hukuki olarak mobbing davalarının önünü açmıştır.”
Yararlanılan kaynaklar:
http://www.mobbingturkiye.net/
http://tr.wikipedia.org/wiki/Mobbing
http://www.hukuki.net/forum/
http://blog.milliyet.com.tr/
Mobbing - Dr. Necati CEMALOĞLU
“Mobbing Kavramının Türkçe Serüveni” Yazan: Oktay Eser, İstanbul Kültür Üniversitesi
